Vee
rtig markante Belgische winkelinterieurs van weleer verzamelde Katherine Ennekens in haar zojuist verschenen boek Goed bewaarde winkelinterieurs. Het biedt een fraaie staalkaart van vaak veronachtzaamd patrimonium. Sinds 1997 organiseert Ennekens culturele projecten over architectuur en stedelijkheid in Antwerpen, onder meer via het project Verhalenbazaar. Sinds enige tijd spitst ze zich toe op bijzondere winkelinterieurs. Ze begon met een voorzichtige inventarisatie van dit bedreigde erfgoed, dat in andere Europese landen meer bekommernis opwekt. “Het is opvallend hoe in België vaak waardevolle interieurs door uiterst banale vervangen worden,” schrijft Ennekens in de inleiding van Goed bewaarde winkelinterieurs sinds 1875, verschenen bij uitgeverij Luster. Nochtans: “Een straat vol ketenwinkels met standaardinterieurs is saai en inwisselbaar.” Maar toch is de reflex om authentieke winkelpanden of etalages te preserveren in België amper aanwezig. Bij verbouwingen of een eigenaarswissel is afbraak de norm. Gelukkig zijn er ook winkeliers die ten volle doordrongen zijn van het unieke cachet van hun interieur. Ennekens’ passie voor het gadeslaan van interieurs dateert uit haar jeugd, toen ze “als kind niets heerlijker vond om binnen te gluren in huiskamers bij valavond.” En ze vindt het fascinerend dat winkels zich bewegen op de grenslijn tussen publiek en privé. “Winkels zijn dan wel private ruimtes, toch mag je er ongevraagd binnenstappen, rondneuzen en de sfeer opsnuiven.”
Miniatuurmusea
De criteria om in Goed bewaarde winkelinterieurs te belanden waren welomschreven: minstens vijftig jaar oud, gelegen in België en nooit eerder verplaatst. Alle types winkels passeren de revue: van bakkers tot drogisten (de legendarische De Walvis in Sint-Niklaas) via beenhouwers, juweliers en zelfs chapelliers (hoedenmakers). Namen als Les Caprices Du Bailli (Elsene), Café Costume (Kortrijk), Puydtjes (Ieper) of Maison Jacobs Fabrique de Couques (Dinant) spreken meteen tot de verbeelding. Ook boekhandel Tropismes in Brussel en de beroemde Antwerpse handschoenenzaak Huis A. Boon ontbreken niet. De meeste winkels zijn vandaag nog open, anderen zijn intussen gesloten en wachten op een herbestemming. Zo zou je willen dat iemand snel weer nieuw leven blaast in de Aalsterse slagerij Mertens, die al dertig jaar leeg staat maar nu intact wordt gehouden door slagerszoon en historicus Wenceslaus Mertens. Sommige winkels zijn uitgegroeid tot regelrechte miniatuurmusea. Of zoals Josette Amand van drogisterij De Walvis zegt: “Meer dan eens staat hier een groep toeristen voor de deur en mijn poetsvrouw heeft behoorlijk wat werk om de winkeldeur proper te houden, altijd staat er wel een afdruk van een nieuwsgierige neus op.” Verder zijn er ook een paar vreemde eenden in de bijt: de winkelgalerij Lemonnier in Luik en het Ensorhuis in Oostende.
Zorgzame omgang met kwetsbaar erfgoed
Goed bewaarde winkelinterieurs is een trip richting nostalgie maar trapt niet blindelings in de retrohype. Haast ontroerend is de intense verbondenheid van sommige handelaars met hun inboedel, zoals uit de interviews naar voren komt. De gesprekken zijn soms al te summier en smaken naar meer. Want deze plekken vormen ware verhalenoases. Ook Knack-journalist Stijn Tormans, die boven de voormalige Antwerpse bakkerij Van Dessel woont, leverde een tedere bespiegeling af: ‘Speculaas Dagen’. Maar het beeld kreeg in dit boek begrijpelijkerwijze de voorrang. De foto’s zijn grotendeels afkomstig van Evy Raes, bijgestaan door Stefan Dewickere, Saskia Vanderstichele, Mathias Schelfout, Vincent Callot en Karin Borghouts. Ennekens startte ook een Facebookgroep, waar ze pas ontdekte oude winkelinterieurs wil tonen en broedt verder op een databank. Dat het boek eindigt met haar verhaal over de afbraak van de voormalige primeurzaak Juar op het Antwerpse Astridplein is tekenend. Ze vocht mee als een leeuw om deze plek te vrijwaren, als laatste symbool van de ooit zo bloeiende stationsbuurt. Tevergeefs. Ze huisvestte er wel een tijdlang haar Verhalenbazaar. Tot met een shoarmazaak de banaliteit zijn intrede deed. Op die plek ligt de kiem van dit waardevolle boek. De schrijfster vraagt ten slotte uitdrukkelijk aandacht voor zorgzame omgang met dit semi-onzichtbare erfgoed, dat zoveel meer is dan een charmant retrodecor.
Katherine Ennekens & Evy Raes, Goed bewaarde winkelinterieurs sinds 1875, uitgeverij Luster, 192 pagina’s, 22 euro 50.
Huis Plasman (kousen), Herentals (foto Evy Raes).
Slagerij Mertens, Aalst (foto Evy Raes).
Kaashandel Verwimp, Herentals (foto Evy Raes)