Halsbrekende fotografie van Philippe Halsman

Fotograaf Philippe Halsman deinsde niet terug voor half acrobatische toeren. Zijn werk ademt een roekeloze spontaneïteit uit, ondanks zijn gevoel voor mise-en-scène. Halsmans foto’s zijn nu samengebracht in het somptueuze boek ‘Astonish Me!’

“Ik ben nooit in de leer geweest bij een andere fotograaf. Alles wat ik over fotografie heb geleerd, kwam er via trial and error en veel experimenteren”, zo verklaarde Philippe Halsman ooit. De in Litouwen geboren Halsman (1906-1979) ging er prat op een self-mademan te zijn. Je kunt hem maar moeilijk op een welbepaalde fotografiestroming vastpinnen. Zijn beelden bezitten een ongeëvenaarde dartelheid en een verbazende dynamiek. En misschien wel vooral een charmante jongensachtigheid. Merkwaardig voor een man die ooit valselijk beschuldigd werd van moord op zijn verongelukte vader na een gezamenlijke Alpentocht en destijds het mikpunt vormde van een anti-Joodse haatcampagne. Slechts een actiegroep onder leiding van Albert Einstein kon hem toen uit de gevangenis krijgen. Maar vervolgens zocht Halsman de lichtheid op, om zo deze diepe kwetsuur sierlijk weg te wissen.

A match made in heaven

In het somptueuze boek Astonish Me! (Prestel) is nu een wervelend overzicht verzameld van Philippe Halsmans oeuvre. Dan merk je pas hoe breed zijn spectrum was. Halsman jongleerde zowel met reportage- en modefotografie, naakten, advertenties én expressieve dans- en theaterbeelden. Vooral zijn scherp omlijnde portretkunst van filmberoemdheden en andere celebrities – het resulteerde in 101 befaamde covers voor het Amerikaanse magazine LIFE – brachten hem roem, net als zijn nauwe samenwerking met Marilyn Monroe en Salvador Dali. In zijn portretten wilde Halsman “de psychologische essentie” blootleggen. De later tot Amerikaan genaturaliseerde Halsman bracht dynamiek in de fotografie en hanteerde een erg directe aanpak, experimenterend met allerlei nieuwe technieken en camera’s. Vaak spat de energie van zijn foto’s. De maker deinsde niet terug voor halsbrekende toeren, bekkentrekken én een spatje surrealisme om zijn doel te bereiken. Halsman hield van het spanningsveld tussen spontaneïteit en mise-en-scène. Denk maar aan de beroemde foto ‘Dali Atomicus’ met een ‘vliegende’ Salvador Dali, een gulp water en drie in de lucht zwiepende katten. Achtentwintig reprises kostte het om tot een bevredigend resultaat te komen. Nog bonter maakte Halsman het met ‘In Voluptas Mors’, waarbij hij zeven naakten tot een doodskop componeerde en Dali ernaast liet postvatten. Dali en Halsmans samenwerking was a match made in heaven, hij wijdde zelfs een compleet boek aan de snor van Dali.

Springen tot je masker valt

Van hetzelfde kaliber was zijn rondedans met Marilyn Monroe, van wie hij zowel glamoureuze als tedere én ongewone foto’s maakte (zie de portrettenserie van Monroe tijdens het opdrukken van gewichten). En dan was er nog Halsmans vaak geïmiteerde ‘Jumpology’-serie waarvoor hij de halve wereld een sprong opdrong, en bij voorkeur bekende personen. “Wanneer je een persoon vraagt om te springen, is hij geconcentreerd op het springen zelf. En dan valt zijn masker”, zo argumenteerde Halsman. Het leidde tot oneerbiedige beelden van onder meer Grace Kelly, Brigitte Bardot, Richard Nixon of de hertog en hertogin van Windsor. Een ding is zeker: van bladeren door Astonish me! (een van zijn lijfspreuken) word je instant vrolijk. Zoveel wuft fotografisch plezier, kom er maar om tegenwoordig.

Astonish me! vormde de catalogus bij een tentoonsteling in het Musée de L’Elysée te Lausanne die in mei 2014 afliep. Maar het goede nieuws is dat de expo volgend jaar ook te zien is in het Parijse Jeu de Paume (vanaf 13 oktober) en in 2016 in de Kunsthal te Rotterdam (27 februari-5 juni 2016). In dit filmpje hoor je tentoonstellingsmakers Sam Stourdzé en Anne Lacoste uitleg verstrekken bij Halsmans carrière, mét ook een getuigenis van zijn dochter.

Sam Stourdzé en Anne Lacoste, Philippe Halsman. Astonish Me!, Prestel, 56 euro.