In de Brusselse Botanique krijgt de Belgische fotograaf Gilbert Fastenaekens (°1955) eindelijk een uitgebreide retrospectieve. Sinds zijn reeks ‘Nocturnes’, waarin hij nachtelijke stadsgezichten toonde, ontwikkelde Fastenaekens een zowel radicale als poëtische benadering van de fotografie. Vooral het stedelijk landschap krijgt bij Fastenaekens een bevreemdende gloed. Maar tegenwoordig slaat hij nieuwe paden in.
Met Nocturnes, opgestart in de jaren tachtig, fotografeerde Gilbert Fastenaekens een reeks van stedelijke locaties bij nacht. Hij legde zo de grondslag voor een hoogst eigenzinnige esthetiek. Pendelend tussen documentaire en artistieke fotografie combineerde Fastenaekens een uitgepuurde vormentaal, waaruit een bijna romantische gevoeligheid en serene stilte afstraalt. Blinde muren, vliesgevels, werven en braakliggende terreinen verdienen zijn bijzondere aandacht. Het mondt uit in een diepgaande denkoefening rond de architectuur en de stedelijke ruimte van Brussel, terwijl de schemerige, diffuse atmosfeer doet denken aan het werk van Dirk Braeckman. Fastenaekens geeft zijn locaties – zoals onder meer ook de industriële ruïnes van Lotharingen – een sculpturaal én bijna theatraal en dramatisch karakter. Zeker door de afwezigheid van elk levend wezen. “Hij fotografeert met nieuwsgierigheid, melancholie, verbijstering en woede. Soms moet hij zijn toevlucht zoeken in het fotograferen van wolken als tegengewicht voor de chaos die hem omringt”, merkt fotocriticus Ludo Bekkers op in Knack.
Raadselachtige opera
“De aan zijn lot overgelaten stedelijke topografie wordt ’s nachts het zwarte gat van een raadselachtige opera, het verlaten decor van een gigantische theatervoorstelling waarin acteurs verboden zijn”, zo noteerde Fastenaekens daar in 1993 over. “(…) Alles lijkt gehuld te zijn in een voorlopige stilstand. De afstand die men ’s nachts kan nemen van het tumult is een geliefkoosd ogenblik. Alles komt tot stilstand, de scene en haar kijkers lijken verenigd tot het eerste ochtendgloren, wanneer het ritme van de beschaving haar rechten weer opeist.” Fastenaekens’ werk leunt nauw aan bij de pioniers van de topografische fotografie, waartoe ook Robert Adams wordt gerekend. “Ik heb het boek From the Missouri West (1980) van Robert Adams zeven jaar nadat het voor het eerst was uitgegeven ontdekt. Hoewel ik de aanpak van Adams slechts gedeeltelijk begreep, ging mijn belangstelling onmiddellijk uit naar het fotografische discours van de indrukwekkende en mythische landschappen van het Amerikaanse Westen.”
Steeds weer laat Fastenaekens vrij spel aan “het vreemde en het mysterieuze”, onder meer in de beelden voor het Franse Mission de la DATAR en in de reeks getiteld Site I en II. In Noces, gerealiseerd tussen 1988 en 1995, krijgt de introspectieve dimensie voorrang op de weergave van het landschap. Het bos van Vauclair, getekend door de moorddadige gebeurtenissen tijdens de Eerste Wereldoorlog, wordt zeven jaar lang het decor voor een bijna zintuiglijke en intieme ervaring, gevat in fascinerende zwart-witfoto’s. Er zitten duizenden lijken onder de grond, maar men heeft er zonder veel orde bomen overgeplant (zie dit gesprek met Fastenaekens in Agenda).
In de Botanique is ook het work in progress Correspondance te zien, recenter werk dat in 2007 op de rails is gezet. Fastenaekens herfotografeert oude ansichtkaarten van Brussel en stelt via de metamorfoses van het stedelijk weefsel de concepten van tijdelijkheid en nostalgie in vraag.
De schaterlach
Verder overloopt de tentoonstelling negen van de voornaamste ensembles van Fastenaekens, via afdrukken, installaties, uitgaves en video’s, waaronder Libre de ce monde uit 2011, waarin de gefilmde personen de slappe lach krijgen: “een banale en spectaculaire uiting”, met vaste shots die inzoomen op individuele personen, duo’s of kleine groepen. De slappe lach, in zijn talloze variaties, onderdrukt of schaterend, van de krachtigste tot de meest afmattende, maar ook, en vooral, van de vrolijkste tot de pijnlijkste. “Deze uitbarsting, deze schreeuw is het meest onbeheersbare wat je uit het diepste van iemands wezen kan rukken. En dat kan de toeschouwer op zijn beurt doen lachen, maar ook zijn schaamte opwekken, alsof hij naar iets obsceens kijkt.”
Biografie
Gilbert Fastenaekens werd in 1955 geboren in Brussel, waar hij woont. Sinds de jaren tachtig stelde hij uitgebreid tentoon in België en in het buitenland. Zijn werk is ook aanwezig in talloze collecties waaronder die van Frac Lorraine, Le Centre National des Arts Plastiques in Parijs en het FOMU in Antwerpen. Hij kreeg al snel erkenning voor zijn fotowerk rond stedelijke landschappen bij nacht, en nam in 1984 deel aan de fotomissie van Datar in Frankrijk. Het werk uit deze periode werd gebundeld in de boeken Nocturne en Essai pour une archéologie imaginaire. In 1986 won hij de Kodak-Prijs van fotocritici in Frankrijk. In 1987, tijdens een foto-opdracht in de streek van Belfort (Les quatre saisons du territoire), ontdekt hij het concept van het landschap, afgebakend tot een kleine perimeter. De kracht van deze intimistische ervaring werkte hij verder uit in 1988 in een woud in Champagne-Ardenne, onder de titel Noces. Parallel daarmee werkt Gilbert Fastenaekens van 1990 tot 1996 aan een werk over Brussel, gepubliceerd onder de titel Site (ARP Editions, 1996). Sinds 1993 is Gilbert Fastenaekens ook actief als uitgever. Hij concentreert zich op het landschap in de hedendaagse fotografie (ARP Editions). Sinds 2006 startte Fastenaekens ook een video-onderzoek. Sinds 1993 is hij docent aan de École de recherche graphique (ERG), Brussel.
Dirk Leyman
Gilbert Fastenaekens, ‘In Silence’, in de Botanique te Brussel, tot 29.03.15, www.botanique.be. Het bijbehorende boek is verschenen bij ARP Editions. Zie ook dit beeldverslag bij Brusselnieuws. Foto’s (c) Gilbert Fastenaekens.
