De Oekraïense fotograaf Boris Mikhailov – 77 ondertussen – begon zijn carrière als werknemer in een wapenfabriek. Tot de KGB ontdekte dat hij naaktfoto’s van zijn vrouw ontwikkelde in de donkere kamer van het bedrijf. Waarna hij werd beschuldigd voor het verspreiden van pornografie, en vervolgens ontslagen. Maar dat is verre geschiedenis, want Mikhailov werd een grote meneer, met dat andere wapen: de fotografie. Hij won tal van prijzen, exposeerde in grote steden over de hele wereld, en zijn werk is opgenomen in de vaste collectie van bijvoorbeeld het Metropolitan Museum en het MoMA in New York, het San Francisco Museum of Modern Art en het Victoria and Albert Museum in Londen. En nu is een grote retrospectieve met meer dan 300 foto’s te zien in Antwerpen, in het FOMU.
De nieuwe tentoonstelling is zowel inhoudelijk als qua opbouw een schot in de roos. De tien ruimtes waarin zijn werk te zien is, zijn mooi aangekleed, en zeer divers qua opzet en beleving. En hoewel er honderden foto’s hangen, verveelt de expo nooit. Zijn werk wordt in chronologische volgorde getoond, en start in het communistische Oekraïne, toen nog deel van de Sovjetunie. Zijn foto’s vallen op door hun sociale inslag, focussen vaak op het dagelijkse leven, waarin hij tegelijk maatschappijkritiek verweeft, op wie macht heeft vooral. Zo toont hij in zijn Red Series beelden met veel rood. Dat refereert aan het communisme, dank aan de rode vlaggen. Maar op de foto’s heeft het een omgekeerde functie, het rood kleurt positieve taferelen. En dat is typisch voor Mikhailov: hij heeft wel kritiek, maar zoekt ook oplossingen, een positieve uitweg. Daartoe gebruikt hij ook kunstgrepen, hij is zowat de ‘uitvinder van de samengestelde beelden’. Hij tast graag de grenzen van de fotografie én van beeldbewerking af, al decennia lang.
Zijn kritische blikt stopt niet bij de Oost-Europese perestrojka. Want ook na de val van het communisme houdt hij Oekraïne een spiegel voor: zo kleurt hij zijn foto’s uit die periode met waterverf in ‘onderwaterblauw’, wat symbool staat voor de onderdrukking en de uitzichtloosheid in het ondertussen onafhankelijke, ‘vrije’ land. Ook het nieuwe kapitalisme neemt Mikhailov op de korrel: hij toont beelden met veel plastic, wat de nieuwe maar ook wat lege consumptiemaatschappij symboliseert. En de expo doet ons op het eind ook stilstaan bij het zeer recente verleden, in Theater of War (2013) drukt hij ons met onze neus op de oorlog in zijn land, geeneens zo ver van hier. Confronterend.
De titel van de expo – Ukraine – duidt op zijn vaderland, dat in zijn werk prominent aanwezig is. Maar laat je daardoor niet misleiden, tegelijk verkondigt hij via zijn oeuvre een zeer universele boodschap. Want overal leven mensen samen, met kleine en grote problemen, is er macht en misbruik daarvan, en zijn ruzies, vetes of zelfs oorlogen nooit helemaal uitgesloten. Daarom is de boodschap van deze ervaren fotograaf in de hele wereld zinvol én actueel, ook in Antwerpen.
Ukraine, Boris Mikailhov, van 4 maart tot 5 juni 2016 in FOMU, Antwerpen. In de FOMU-shop is ook het boek Diary te koop voor 98 euro. Geen echte cataloog, maar eerder een aanvulling op de expo: het boek bevat 500 nooit eerder gepubliceerde foto’s van Maikailhov.
[wzslider interval=”2500″ transition=”‘slide’”]